- Chim chuột phen này… vồ lấy cống
Còn lưỡi là còn nói, còn diễn thuyết, còn trình diễn ý kiến – cụ tích cực tới độ cụ Phan Bội Châu ghi nhận: “Cha tấc lưỡi nhưng mà gươm nhưng mà súng, nhà cường quyền trông gió cũng tua ghê”. Thế thế hệ biết, trong thân thể thế giới ta, loại lưỡi rất cần thiết biết chừng nào. Và loại lưỡi cũng hiên ngang đi vào câu đố dân gian, chắc rằng nhiều người còn ghi nhớ thời đi học tập thầy cô vẫn từng đố và giải nghĩa, ví dụ điển hình:
Với lưỡi còn mang cả răng
Ko mồm nên chẳng nói năng lúc nào.
(Chiếc cưa).
Với sống nhưng mà chẳng mang sống lưng
Với lưỡi, mang mũi nhưng mà ko mang mồm.
(Con cái dao).
Cha đầu, tư lưỡi, sáu tai
Một tên đội nón, còn nhị đầu trần.
(Người cày, nhị con cái trâu và lưỡi cày).
Với con cái nhưng mà chẳng mang thân phụ
Với lưỡi ko mồm, đố là loại chi?
(Con cái dao).
Vấn đề rất cần thiết nhất, thiết yếu đuối nhất là sài loại lưỡi đấy nhằm mục đích mục tiêu gì trong phát ngôn. Ông bà ta bảo:
Lưỡi ko xương nhiều đường ngoắt ngoéo,
Rá ko cạp thì méo làm tía.
Với những người tuân theo cụ Phan; trái lại, mang những kẻ lại uốn nắn éo loại lưỡi trơn tuồn tuột như bôi dầu, bôi mỡ nhằm mục đích đạt tới “triết lý” cỏ đuôi chó – nói nôm na là gió chiều nào theo chiều nấy miễn tốt là múa lưỡi hùa theo, nói ko động não, ko phân biệt chính tà, ko cần được trái. Đại để là như vậy này, nhưng mà, thế này thế hệ là cổ tích của thời tiên tiến: Với ông nọ lúc bước ra chốn “Quan trên trông xuống, người ta trông vào”, cho dù ngẫu nhiên thắc mắc hóc búa nào nhưng vẫn vấn đáp ngon ơ bà ờ. Sau lúc tạp chí nhất tề đưa tin tường thuật về những cuộc họp này, tên tuổi ông ta nổi như cồn. Người đời vô cùng sửng sốt về loại tài ứng vươn lên là linh hoạt, lập luận sắc bén, vấn đáp thông minh nên ùn ùn kéo nhau tìm bắt gặp tài nhân.
– Đâu là túng bấn kíp? Xin ngài tiết lộ cho chúng em tiếp thu kiến thức theo?
Chà, trí tuệ quá, thâm thúy quá, người nào nấy cùng hùa theo tán thành với thắc mắc then chốt đấy. Bấy giờ, ông ta thế hệ ngồi xuống ghế và bảo:
– Quý ngài thử coi loại lưỡi của ta mang còn ko?
Vừa nói xong, ông ta vén râu, há loại mồm và thè loại lưỡi ra. Người nào nấy chưng hửng, sửng sốt vì như thế mang gì khác đâu, vẫn loại lưỡi kia nhưng mà! Với gì kì khôi đâu? Bèn cả cười cợt:
– Ko mang gì khác thường chứ gì? Nhầm to, do đi trước đón đầu ý định tăng trưởng của thời đại nên tôi đây vẫn thay lưỡi.
– Thay lưỡi? Thay một lần là xong ư?
Muôn mồm ồ lên ngạc nhiên hỏi thi công bắp. Ông ta vùng dậy, bước tới loại tủ rét, mở toang cánh cửa rồi cả cười cợt:
– Xin trông đây!
Kìa, sản phẩm loạt loại lưỡi nilon xếp chật cả ngăn đá, mang ghi rõ từng công dụng của từng loại một, phiên phiến, lưỡi tổng kết thi đua, lưỡi ngăn tham nhũng, lưỡi chỉ huy dạy dỗ, lưỡi bàn về xâm hại trẻ em em v.v… và v.v… Ko hứa nhưng mà bắt gặp, người nào nấy đều nhất tề lè lưỡi ra rồi du dương xem tư vấn thơ:
Phen này, ông quyết đi thay lưỡi
Xảo ngữ, lộng ngôn thế hệ trẻ trung đời
Mang kệ, người đời thả phanh chưởi
Còn lưỡi thì ta vẫn cứ cười cợt…
Mẩu truyện này, nếu các bạn gật gù yêu thích, đích thị người kể ăn nói mang duyên. Còn nếu nghe ko lọt lỗ tai, đích thị là ăn nói lãng xẹt. Ngày xửa thời trước, mang nhiều kẻ kiếm cơm được cũng là nhờ mồm mép tép nhảy bàn về chuyện đại sự tâm linh, mua đất mua đai chôn cất mồ mả, chẳng người nào mang thể kiểm bệnh hư thực ra như thế nào, vì như thế thế, dân gian thế hệ bảo:
Hòn đất nhưng mà biết nói năng
Thì thầy địa lý hàm răng ko còn.
Chiếc thường xuyên của câu này, cho dù ko hề mang từ “tát” hoặc “gạt tay trúng má” nhưng ta vẫn thấy rõ mồn một động tát “Xòe bàn tay ra nhưng mà đập vào mặt” như “VN) tự điển”, (1931) vẫn giảng giải. Trong mối liên hệ ruột thịt, mang câu: “Bằng hữu chém nhau bằng sống, ko người nào chém nhau bằng lưỡi”. Sống là sống dao, tức sống lưng dao, nó ko bén như bụng dao – phần bén của dao sài để chặt, giảm, chém… Nhưng ở đây, ta còn ngầm hiểu, ko chỉ lưỡi dao bén nhưng mà còn nhắn nhủ cũng phải thận trọng loại lưỡi trong khi phát ngôn tranh cãi vì như thế “Lời nói đọi máu”, “Miếng ngon ghi nhớ lâu, lời đau ghi nhớ đời”. Hiệu quả của loại lưỡi thật gớm ghê, vẫn từng mang những câu ví von nhưng mà ngẫm lại, ta phải chịu đựng rằng đúng, ví dụ điển hình, “Giấu gươm đầu lưỡi”, “Lưỡi bén hơn gươm”, rồi thêm:
Trần thế lưỡi bén hơn dao
Bụng sâu hơn đại dương, trán tốt hơn trời.
So sánh sánh lưỡi bén như gươm thật tuyệt vời, lại càng thấy sự lợi hại của loại lưỡi. Tuy rằng nhiên, mang những ngôi trường hợp dụ dỗ, ve vãn chưa hẳn vẫn tác dụng, nếu người đấy bền lòng, thủy chung như nhất cỡ như Kiều Nguyệt Nga, chị Dậu:
Lưỡi Trương Nghi dẫu bén
Mồm Tô Tử dẫu lanh
Hiện giờ em vẫn quyết với anh
Dẫu nhị ông nhưng mà tái thế, dỗ ngon dỗ ngọt cũng chẳng xiêu.
Trương Nghi và Tô Tần là nhị nhà thuyết quan khách nổi giờ thời Chiến Quốc không ở gần tít phía Tàu. Còn ở nước Nam ta, loại lưỡi của ông Trạng Quỳnh nào xoàng xĩnh chi. Cùng một vấn đề, nhưng người nghe mang thể cảm biến không giống nhau cũng từ loại lưỡi nhưng mà ra. Vì thế thế, sống ở đời, “Ăn mặn nói ngay lập tức hơn ăn chay nói điêu”, “Một câu nói ngay lập tức bằng làm chay cả mon”; vì như thế thế phải mang trách nhiệm với lời nói của tớ. Với như vậy, “Một lời nói một gói vàng”, chứ ko khéo “Một lời nói một gói tội”. Âu cũng từ loại lưỡi nhưng mà ra.
Hình ảnh: L.G
Với những kẻ huếch hoác hứa hứa, thề thốt ầm ầm nhưng chỉ “Đầu môi chót lưỡi”, “Xơn xớt đầu lưỡi”, “Khua môi uốn nắn lưỡi”, “Khua môi múa mỏ”, dân gian gọi biện pháp thề thốt đấy là “Thề cá trê chui ống”. Với biện pháp so sánh sánh này, nghe qua một lần ắt ghi nhớ mãi: “Lưỡi mềm độc quá đuôi ong”. Tục ngữ lược giải (Quốc Học tập thư xã – in năm 1952) của Lê Văn Hòe giảng giải: “Lưỡi mềm là lưỡi ko rắn rỏi như đá, ko sắc nhọn như dao, ko làm đớn đau tổn thương người ta, đấy vậy nhưng mà lưỡi độc quá đuôi ong, độc hơn nọc ong. Nọc ong ở đàng đuôi – đuôi ong tức nọc ong châm vào thịt đau buốt, sưng vù lên. Lưỡi nói xấu người nào thì người đấy mất các bạn, mất bè, mất danh, mất giá trị; lưỡi vu khống người nào thì người đấy bị tù tội, mất cơ nghiệp, mang thể mất cả tính mệnh. Câu tục ngữ nêu tác động tai hại của mồm lưỡi thế giới và khuyên nhủ người ta ko nên nói vu, nói xấu” (tr. 67).
Ối dào, mồm với lưỡi. Nếu ko sài từ mồm, trong văn cảnh nào đấy, người ta mang thể sài từ khác chăng? Ta thử nêu vài ba câu thành ngữ, cao dao như “Ăn xong quẹt mỏ”, “Cha đồng một quả hồng quân/ Phía đấy ko hát thì câm mất mồm”… hoặc thay vì như thế nói “mồm lưỡi”, cũng mang thể dùng mồm mép/ lẻo mép/ lắm mồm lắm mồm… Thỉnh thoảng, do ghét người nào đấy mồm lưỡi quá, người ta sài từ dài mồm. Chiếc mồm đấy dài chuyện, dài lời – là lắm lời quá quắt, nỏ mồm xoen xoét, nói toạc móng heo mép ko khép mồm – nhằm mục đích chê trách người nào đấy nói năng “tràng giang đại hải”, nói dài nói dai chẳng qua… nói dở.
Mõ này cả giờ lại dài tương đối
Mẫn cán ra tay chẳng phải chơi
Thì dài tương đối lại là… tương đối dài. Tương đối thở trong ngực nó dài, nó khỏe mạnh nên thế hệ “cả giờ” để đi rao sa sả thông tin của thôn nước tới bà con cái chòm làng. Thành ngữ mang câu “Dài tương đối cả giờ/ Cả giờ dài tương đối” thì “cả giờ” là giờ nói to, dài, mạnh – còn được hiểu “Lên giờ bàn luận luận thường xuyên chỉ trích, phê phán mạnh mẽ và tự tin, kéo dãn mãi ko thôi” (“Đại tự điển giờ Việt”)…
Về dài mang nhiều từ sài để nói tới loại sự dài đấy, ví dụ điển hình dài nhẳng, dài nhằng, dài ngoẵng/ dài ngoằng dài thòng, dài thượt, dài thậm thượt, dài thường xuyên thượt, dài sọc/ dài dọc, dài đễnh, dài mân, dài dặc, dài dằng dặc/ dài dặc dặc, dài đăng đẳng, dài lê thê… Với từ dông dài, nay ta hiểu là làm/ nói/ chơi/ suy nghĩ/ đi đứng mê mải kéo dãn thời kì một biện pháp vô ích, cứ vòng vo tam quốc, viển vông, ko mang kim chỉ nan gì rõ rệt. Câu ca dao:
Mong muốn nên phụ đức nữ tài
Chớ nghe những chuyện dông dài quàng xiên.
Là hiểu dông dài tương tự. “Tự điển Việt – Ý trung nhân – La” (1561) cho biết thêm còn mang từ “ăn dông dài” và giảng giải: “Ăn một biện pháp liều lĩnh bất kỳ thứ gì bắt bắt gặp nhưng mà chẳng quan tâm mang sinh hại thường xuyên ko”, nay hầu như từ này không nhiều người nào dùng. Tương tự, ngày này ko người nào cùng sài từ dài/ ông dài để gọi… con cái cá sấu to – như “Đại Nam quấc âm tự mùi vị” (1895) vẫn giảng giải.
Nhưng mà này, lưỡi ngắn thường xuyên lưỡi dài thì nó nằm phí trong mồm. Tuy vậy mồm cặp kè với lưỡi trở thành “mồm lưỡi” lại hiểu theo nghĩa bóng, tỷ như: “Ối dào, hắn ta mồm lưỡi lắm, tin thì mang ngày bán thóc tương tự”, ngụ ý người đấy nói năng như múa lưỡi trong mồm, ăn nói lém lỉnh, hoạt ngôn nhưng gian dối, gian dối. Nhằm mục đích cảnh giác trước những lời nói cứ như thể rót mật vào tai, nếu cả tin ắt mang ngày ngất ko kịp ngáp, dân gian mang câu như “Mồm mật lòng dao”; “Mồm nam mô Ý trung nhân Tát, giấu giáo mác sau sống lưng”… Sợ hãi nhất là những kẻ:
Mồm lằn lưỡi mối nào yên
Xa nhau cũng vì láng giềng gièm pha pha.
Mồm lằn lưỡi mối là hàm ý những kẻ “mang không nhiều xít ra nhiều”, tô vẽ, thêm thắt, thêm mắm thêm muối, ăn thêm nói bớt nhằm mục đích bôi nhọ người khác.
Nhưng mà, trên đời này, cho dù mang “mồm lưỡi” thế nào đi nữa thì người ta ví von là như loại lưỡi trườn chăng? Ko, tội nghiệp cho hình thù loại lưỡi của con cái trườn, chỉ vì như thế tham vọng bành trướng nên con cái con cháu Liễu Thăng, Tôn Sĩ Nghị, Thoát Hoan… cứ nhất quyết bịa ra loại gọi “đường lưỡi trườn” nhằm mục đích thôn tính độc lập của nước Việt trên đại dương Đông. Trước phát ngôn tai ngược, nói lấy được đấy, trong giờ Việt mang câu “Gái đĩ già mồm”. Đang sai lè lè nhưng mà còn cãi xoen xoét đấy, đích thị là thứ nhọn mồm. Vỏ quýt dày thì móng tay nhọn:
Nhọn mồm lấy kéo giảm đi
Lấy kim khâu lại còn chi nhọn mồm.