Chị Nguyễn Thị Năm (50 tuổi, trú tại xã đảo Tam Hải, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam) vừa bán tép hồ (ruốc) tươi rói cho quan khách vừa cho thường xuyên, hàng năm, mùa tép hồ kéo dãn dài từ thời điểm tháng 10 (năm trước đó) cho tới ra Giêng (năm sau), nhưng mon Giêng là mon tép được mùa và unique tép ngon nhất bởi vì nắng ấm áp, tép “nghêu du” ăn đầy đủ mồi nên rất đặm đà, bùi phệ. Ngư gia nơi đây sử dụng lưới xúc tép sắp bờ vào từ khi tờ mờ sáng sủa và tranh thủ mang tép tươi vào bờ bán sớm với giá trị 60 nghìn đồng/kg.
Người xứ hồ Quảng Nam thông thường nấu tép hồ tươi thành nhiều đồ ăn thu hút, không giống nhau như tép hồ xào khế, tép hồ xào hành xúc bánh tráng, tép hồ nấu nướng canh cà chua, tép hồ xào túng xanh, tép hồ xào đậu rồng, tép hồ um ăn với bánh tráng rau sống, gỏi xà lách với tép hồ… Ngoài ra, tép hồ còn là vật liệu chính để làm ra đặc sản tép muối (ruốc chua)… đặc sản không dễ quên của mỗi người dân vùng hồ miền Trung xứ Quảng. Không dừng lại ở đó, ngày Tết, lúc vẫn ngán với những bữa cơm đầy ắp “thịt mỡ dưa hành” thì những món ngon từ tép được nhiều người ưa thích.
Khi sinh tiền u tôi cho thường xuyên, với món tép hồ xào khế thì vật liệu giản dị, dễ dàng kiếm, nấu lại nhanh chóng, tép hồ xào khế là món ngon đúng chất dân dã. Chỉ việc vài ba lạng tép hồ thật tươi, vài ba quả khế chua hái sau vườn nhà là đầy đủ mùi vị cơ phiên bản để tạo thành đồ ăn ngon.
Tới mùa tép, u tôi thông thường nấu món tép tươi xào khế như sau: Tép hồ thật tươi sắm về xóc trong nước cho thật sạch sẽ rồi vớt ra để ráo. Ướp vào tép một tí muối, gừng giã nhỏ và mì chính cho thấm. Đưa xoong lên nơi nấu ăn phi thơm dầu ăn, tiếp tới cho tép vào và khuấy đều tay. Phương pháp để mang món tép xào khế ngon thuộc ở việc điều chỉnh ngọn lửa.
Khi vừa thả tép vào xoong phải khéo cho lửa thật mạnh để tép nhanh chóng ráo, vỏ hồng và giòn. Tới lúc tép thật thô nêm vào xoong không nhiều nước mắm, nối tiếp khuấy nhẹ nhõm thêm vài ba phút nữa thì thêm vào không nhiều đường để tép thêm săn giòn, mang mùi vị mặn ngọt thư thái. Khế được cho vào sau cuối, lúc con cái tép xào vẫn thật thấm phụ gia, tỏa mùi hương thơm thu hút. Mùi vị mặn mặn, ngọt ngọt, thơm vơi đặm đà của tép rang hòa với mùi vị chua thanh thanh của khế khiến cho bữa cơm tuy rằng thanh đạm nhưng thật ngon lành.
Món đậu rồng được u tôi xào với tép hồ và thịt cha chỉ là đồ ăn khá ngon và thu hút được nấu rất tinh xảo: Trước không còn, u tìm những trái đậu còn tươi xanh, giảm nhị đầu, cọ sạch sẽ và giảm xéo theo chiều dọc. Tiếp tới, u tôi lấy thịt cha rọi (cha chỉ) xắt mỏng tanh cùng với tép hồ rước ướp chung với tỏi, nước mắm, bột nêm, mì chính cho thấm đều. Sau đấy, u bắc xoong nóng lên, phi tỏi với dầu ăn, cho thịt và tép vào xào cho tới lúc bốc mùi hương thơm thế hệ cho đậu rồng vào xào chung, ghi nhớ khuấy thật đều tay và nêm nếm vừa khẩu mùi vị. U nói đậu rồng ko nên xào quá chín, sẽ mất độ giòn và thơm đặc trưng.
Dân dã nhưng nhưng rất ngon là món tép hồ um cuốn bánh tráng rau sống. u tôi đặt chảo lên nơi nấu ăn, phi thơm dầu ăn với một không nhiều hành tím. Cho tép vẫn ướp phụ gia vào xào chín và nêm phụ gia cho đồ ăn vừa mồm và nhắc xoong khỏi nơi nấu ăn. Ăn kèm với tép hồ um là bánh tráng, rau sống những loại như khế chua, xà lách, diếp cá, húng thơm, tử tô, húng quế, dưa leo, giá trị đậu… và đương nhiên là ko thể thiếu thốn chén nước mắm chanh, tỏi, ớt được pha khá cay.
Lúc ăn, sử dụng một miếng bánh tráng mỏng tanh, cho lên trên những loại rau sống, cuốn lại với vài ba muổng “tép um”, chấm vào chén nước mắm và hương thụ. Thịt tép phệ ngọt, rau sống thanh mát, mùi vị chua thanh của khế hòa trong dòng nước chấm cay cay, đặm đà mang tới cho tất cả những người ăn một đồ ăn kỳ lạ mồm, với hương mùi vị rất thơm ngon, đặc trưng.
Tiên Sa